Шударга сонгуулийн төлөө иргэний нийгмийн хяналт сүлжээ

Ардчилсан сонгуульд өрсөлдөөний тэгш гараа буюу сонгуулийн кампанит ажил явуулах нөхцөл тэнцвэртэй байх нь туйлын чухал юм. Сонгуульд оролцогч талуудын хувьд нэг талаас, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж сонгогчдод саадгүй хүрч ажиллах бололцоо нөхцөл бүрдсэн байх ёстой. Нөгөө талаас, мэдээллийн экосистемд аль нэг тал хэт давамгайлахгүй, сонгогч бүх талын тэнцвэртэй мэдээлэл хүлээн авах бололцоо бүрдэх учиртай. Энэ нөхцөлийг хангахын тулд улс орнууд сонгуулийн сурталчилгаанд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл ашиглах асуудлыг нарийвчлан зохицуулж сонгогчдыг төөрөгдүүлэх мэдээлэл цацагдах, мөнгөтэй талууд хэт давамгайлахаас сэргийлэх, аливаа төлбөртэй мэдээллийн эх сурвалжийн ил тод байдлыг хангах гэх мэт янз бүрийн арга хэмжээг тусгасан байдаг. Европын цөөнгүй оронд сонгуулийн төлбөртэй сурталчилгааг нэг мөр хориглосон нь ч бий. Харин цахим орчинд сонгуулийн сурталчилгааг шударга сонгуулийн зарчимд нийцүүлэн хэрхэн зохицуулах асуудал олон улсад нэлээд маргаан дагуулж буй сэдэв болоод байгаа билээ.

Мониторингийг 2008, 2012, 2016 оны УИХ-ын, 2005, 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр хийсэн хэвлэл мэдээллийн мониторингийн аргачлалд тулгуурлан 2019 оны МУИХСтХ, 2006 оны Сонгуулийн төв байгууллагын тухай хууль, 2020 оны СЕХ, ХХЗХ-ны хамтран баталсан “Радио, телевизээр сонгуулийн сурталчилгаа нэвтрүүлэх, хяналт тавих журам”-д нийцүүлэн боловсруулсан арга зүйн дагуу хийж, мэдээллийг SPSS20, EXCEL программд оруулан нэгтгэн боловсруулав. Мониторингид МҮОНТ, TV9 телевиз (I суваг), MN25 суваг телевиз (I суваг), UBS (I суваг), NTV телевиз (I суваг) гэсэн 5 телевизийг хамруулав.1 Дээрх телевизүүдийг сонгохдоо олон нийтийн санхүүжилт ашигладаг, хамгийн хүртээмжтэй, орон даяар цацагддаг, агаарын долгион ашигладаг, үзэгчдийн тоо, рейтинг өндөр, зах зээлд дөрвөөс доошгүй жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж буй зэрэг шалгуурыг үндэслэл болголоо. Телевизийн мониторингийг хуульд заасан албан ёсны сурталчилгааны үе буюу 6 дугаар сарын 2-22-ны өдөр, сурталчилгаа зогссон үе буюу 6 дугаар сарын 23-ны өдөр гэсэн үндсэн хоёр үечлэлээр хийлээ.

Иргэний нийгмийн хөндлөнгийн ажиглалт гэдэг нь ямар нэгэн нам, улс төрөөс хараат бусаар сонгуульд итгэх олон нийтийн итгэлийг дээшлүүлэх, залуучуудын сонгуулийн идэвх оролцоог нэмэгдүүлэх, сонгуулийн үйл явцад зөрчил будлиан гарахаас сэргийлж шударгаар зохион байгуулахад хувь нэмрээ оруулах зорилготой сайн дурын үйл ажиллагаа юм.

“Эрх чөлөөг хэрэгжүүлэгч нам,” “Эх орончдын нэгдсэн нам”-аас бусад нам, эвслийн зардлын хураангуй тайлан байршсан. Мөн нийт нэр дэвшигчдийн 453 нь буюу 74.7% нь зардлын ХУРААНГУЙ тайланг нийтэлсэн байна. Үүнээс МАН-ын нэр дэвшигч 68, АН 69, Зөв хүн электорат 45 нэр дэвшигч зардлаа тайлагнажээ. Түүнчлэн Та бидний эвсэл 52, ШИНЭ эвсэл 42, Ногоон нам 15-аас 4, Зон олны нам 30-аас 27, Сахигтун! ҮХ 19 – 34-өөс 23, Их эв нам – 1-ээс 1 нэр дэвшигч тус тус зардлын тайлангаа ирүүлсэн байна.

Нийт сонгуультай холбоотой мэдээллийг агуулгын хувьд ангилан үзвэл 62% нь захиалгатай буюу төлбөртэй сурталчилгаа, 16 хувь нь сонгогчдын боловсролд зориулсан мэдээлэл 11% хувь нь далд сурталчилгаа байв. Харин үлдсэн 11% нь ажлаа тайлагнасан талаарх мэдээлэл эзэлжээ. МҮОНТ болон бусад арилжааны телевизүүд 6-7 нам эвсэлд түлхүү цаг оноосон нь мониторингоор илрэв. МҮОНТ хуулийнхаа дагуу нам, эвслүүдэд ойролцоо цаг оноожээ. Тус телевизийн сонгуультай холбоотой мэдээллийн хамгийн их цаг МАН-д оногдсон нь 17%-ийг эзэлсэн бол ойролцоо буюу 15%-ийг АН-д оноожээ. Харин бие даагчдад хуваарилсан цаг 16%-тай тэнцэв.

Улаанбаатар хотод 451 хэсгийн хороо ажилласнаас 99 хэсгийн хороо буюу 21,9 хувь нь ажиглалтад хамрагдсанаас гадна 5 аймагт 13 хэсэгт иргэний нийгмийн ажиглагчид ажиллаж нийт 112 хэсгийн хороог хамруулан хяналт тавилаа. 206 ажиглагчийн ирүүлсэн мэдээллийг нэгтгэн үзвэл 2020 оны Монгол Улсын Их Хурлын ээлжит сонгуулийн санал хураах, тоолох, дүнг гаргах үйл явц хуулийн хүрээнд явагдсан ба сонгуулийн дүнд нөлөөлөхүйц ноцтой зөрчил гарааагүй гэж дүгнэж байна. Ажиглалт хийсэн хэсгийн хороод дээр зохион байгуулалтын болон тохиолдлын чанартай зарим зөрчлүүд гарсан ч энэ нь санал тооллогын дүнд сөрөг нөлөө үзүүлээгүй байна.