Сонгуулийн саналын хуудасны зарцуулалтын байдлын тайлан

Сонгуулийн хамгийн чухал баримт бичиг болох саналын хуудасны үнэн зөв зарцуулалтыг хянах нь мониторингийн ажиллагааны нэг хэсэг байлаа. Үүгээр сонгуулийн хэсгийн хороодын саналын хуудасны зарцуулалтын тайлангийн үнэн зөв байдал, зарцуулагдаагүй үлдсэн саналын хуудас, тойрог салбар хороодын нөөц саналын хуудас зэрэг чиглэлээр анхаарч ажилласан. Энэ ажиллагаа нь саналын хуудасны зарцуулалтанд аль нэг улс төрийн нам хүчнээс ангид иргэний нийгмийн хяналтыг хийж байгаагаас гадна, саналын хуудсыг хэвлүүлэхэд зохистой тоог тогтооход хувь нэмэр оруулах зорилготой байлаа.

Одоогоор тойргийн хороодын нэгдсэн зарцуулалтын дүн СЕХ дээр ирээгүй байгаа учраас улсын хэмжээний нэгдсэн дүнг гаргах хараахан боломжгүй байна.

Мониторинг хийсэн 10 хэсгийн хороодын саналын хуудасны зарцуулалт болон 5 тойргийн хорооны нөөц саналын хуудасны зарцуулалтын байдлаар хийсэн хяналтын дүнг танилцуулья. 

Саналын хуудасны зарцуулалтын байдлыг хянах ажиллагааг 6 сарын 30-наас 7 сарын 4-ны өдрүүдэд хийлээ. Мониторинг хийсэн сонгуулийн 10 хэсгийн хороодод хуваарилсан саналын хуудасны дунджаар 23% нь зарцуулагдаагүй илүү гарсан байна. Хүснэгт 1.

Эдгээрээс, Төв аймгийн 51-р хэсгийн хороонд саналын хуудас хамгийн их буюу 33% нь зарцуулагдсангүй. Харин Хэнтий аймгийн 82-р хэсгийн хороонд зарцуулагдаагүй үлдсэн саналын хуудас хамгийн бага буюу 2.6% -тай байна.

Хүснэгт 1. Мониторинг хийсэн хэсгийн хороодод саналын хуудасны зарцуулалтын байдал

Саналын хуудасны зарцуулалтад сонгогчдын тооны өсөлтийн байдал шууд хамааралтай байна. Хүснэгт 2. Мониторинг хийсэн хэсгийн хороодод саналын хуудас хүлээн авах үеийнхээс санал хураалт дууссаны дараах сонгогчдын тоо дунджаар 12%-иар илүү гараад байна. Ер нь тухайн хэсгийн хороон дээр сонгогчдын тоо нэмэгдэхийн хэрээр зарцуулагдаагүй саналын хуудасны хувь хэмжээ багасч байгаа юм.

Хүснэгт 2. Сонгогдын тооны өөрчлөлт ба үлдэгдэл саналын хуудас

Энд анхаарал татсан нэг зүйл бол Хэнтий аймгийн 82-р хэсгийн хорооны саналын хуудас хүлээн авах үеийн сонгогчийн тооноос санал хураалт явагдаж дууссаны дараа гарсан сонгогчийн тоо 51%-иар нэмэгдсэн авдал байлаа. Энэ нь иргэний бүртгэлийн газраас ирүүлсэн нэрсийн жагсаалт нь хорооны айл өрхүүдийг гудамжаар нь орхигдуулах зэрэг дутагдалтай байсанаас голлон шалтгаалсан гэж хэсгийн хорооны гишүүд мэдэгдсэн байна.

Эндээс харахад, сонгуулийн өмнөх 5 хоногт сонгогчийн тоо хэрхэн өөрчлөгдөж байгаа байдал нь хүн амын шилжилт хөдөлгөөний урсгал хэр эрчимтэй байгааг болон нөгөө талаар иргэний бүртгэлтэй холбоотойгоор сонгогчийн нэрсийн жагсаалтын дутуу дулимаг байдлыг харуулж байна.

Саналын хуудсыг хэвлүүлэхэд шилжилт хөдөлгөөн болон сонгогч буруу тэмдэглэх зэрэг нөхцөлийг харгалзан саналын хуудсыг 10% илүү хэвлэхээр “УИХ-ын сонгуулийн саналын хуудас хэвлүүлэх, хүргүүлэх, тээвэрлэх, хадгалах, хамгаалах журамд” заасан байдаг.

Шилжих хөдөлгөөний байдал нь дээр дурсанаар дунджаар 12%-тай байна гэж үзэж болох юм. Гэхдээ сонгуулийн өмнөх хэдхэн өдөрт нэмэгдсэн дээрх сонгогчид нь үнэхээр түр эсвэл бүр шилжин суурьшигчид уу, эсвэл шилжиж суурьшсан ч иргэний бүртгэлээ хийлгэхгүй байх явдал нилээдгүй байдгийн илрэл үү гэдэг нь тодорхойгүй байна.

Харин буруу тэмдэглээд хүчингүй болсон саналын хуудасны тоо нь нийт зарцуулсан саналын хуудасны тооны дунджаар 1.3%-г эзэлж байгаа юм. Хүснэгт 3. Энэ удаагийн сонгууль шинэ системээр явагдаж, энэхүү шинэ системийн талаарх мэдээлэл сонгогчдод бага очсон зэргийг харгалзан үзвэл сонгогчид харьцангуй бага техникийн алдаа гаргажээ. Үүнээс харахад, саналын хуудасны хэвлэх тоог тогтооход сонгогч буруу тэмдэглэх явдал нөлөөлөх хүчин зүйл гэж үзэх үндэслэл бага байна.

Хүснэгт 3. Буруу тэмдэглээд хүчингүй болсон саналын хуудасны байдал

Саналын хуудасны зарцуулалтыг шалгахдаа хэсгийн хороодын саналын хуудасны зарцуулалтын тайланг бодитой гарсан эсэхийг тоолж шалгах боломж олгохыг хүссэн. Гэхдээ 10 хэсгийн хороодоос 6 нь мониторингийн багийг очих үед буюу 6 сарын 30-ны үдээс хойш гэхэд саналын хуудсаа тоолоод битүүмжилсэн байсан учраас тоолж шалгах боломж гараагүй.

Харин мониторингийн багийг очих үед санал тоолох ажиллагаа явагдаж байсан 3 хэсгийн хороодын зарим саналын хуудасны дүнг тоолж шалгасан. Хүснэгт 4. Ингэж тоолж шалгахад нэг хэсгийн хороон дээр зөрчил гарсан. Энэ нь Хэнтий аймгийн 82-р хэсгийн хороонд буруу тэмдэглээд хүчингүй болсон 121 саналын хуудсыг тоолж шалгахад хүчинтэй 60 хуудсыг оруулсан байлаа. Үүнийг тойргийн хороо тэмдэглэж авсан байна. Мөн энэ хорооны саналын хуудсыг дахин тоолох ажиллагаа хийгдсэн бөгөөд ингэхэд хэсгийн хорооны өмнөх дүнд онцын зөрөөтэй байдал гараагүй гэсэн мэдээллийг Тойргийн хорооны даргаас утсаар аваад байна.

Хүснэгт 4. Саналын хуудасны зарцуулалтын дүнг тоолж шалгасан байдал

2. Сонгуулийн тойрог, салбар хорооны нөөц саналын хуудасны хяналт

“УИХ-ын сонгуулийн саналын хуудсыг хэвлүүлэх, хадгалах, хүргүүлэх, хамгаалах журам”-д зааснаар тойрог, салбар хороонд нөөц саналын хуудсыг хадгалах боломжтой. Мониторинг хийсэн сонгуулийн тойрог, салбарын хороон дээр нөөцөнд үлдсэн саналын хуудасны зарцуулалтанд мөн хяналт тавилаа. Хүснэгт 5. Ихэнхдээ тойрог, салбар хороодод нөөц саналын хуудас үлдээгүй байна.

Харин Сонгинохайрхан дүүргийн 26-р тойргийн хороонд 5980 нөөц саналын хуудас үлдсэнээс 372 хуудсыг 2 хэсгийн хороонд тэдний хүсэлтээр хуваарилсан байлаа. Гэвч энэ тухай протоколийг архивандаа хийсэн гэсэн шалтгаанаар үзүүлээгүй байна. Мөн нөөцөөс үлдсэн саналын хуудсыг битүүмжилсэн учраас тоолж шалгах боломж байгаагүй юм. ХанУул дүүргийн нөөц саналын хуудас зарцуулагдаагүй бөгөөд тоолж шалгахад зөрөө гараагүй байна.

Хүснэгт 5. Тойрог салбар хороодын нөөц саналын хуудасны зарцуулалтыг хянасан байдал