Залуус сонгуулийн үйл явцад хөндлөнгийн, хараат бус ажиглалт, хяналт хийж байна

Шударга сонгуулийн төлөө иргэний нийгмийн хяналт сүлжээний гишүүн Бодлогод залуусын хяналт ТББ нь Сонгуулийн ерөнхий хороонд бүртгүүлэн, сонгуулийн зардлын тайлангийн мониторинг болон сонгуулийн өдрийн ажиглалтыг зохион байгуулах чиглэлээр ажиллаж байна.

Бодлогод залуусын хяналт ТББ-аас томилогдсон ажиглагчид 2021 оны Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуулийн санал авах үйл явцыг БНСУ-ын Сөүл хот, Япон улсын Токио хот, АНУ-ын Нью-Йорк хотод ажиллалаа. Албан ёсны мэдээллээр гадаадад 122 мянган сонгуулийн насны иргэн байгаагаас 7394 сонгогч буюу 6.6 хувь оролцохоор бүртгүүлсэн бөгөөд үүнээс  76 хувь нь буюу 5618 (нийт гадаадад байгаа сонгогчдын 4.6%) нь саналаа өгсөн байна. Үүнд, сонгогчдын бүртгэлээс эхлээд гадаадад санал авах процессыг нарийвчлан зохицуулаагүй нь нөлөөлж байна гэж үзэж байна. 

Гадаадад байгаа иргэдийн саналыг 5-р сарын 30, 31-ны өдрүүдэд авсан бөгөөд дээр дурдсан хотуудад ажилласан ажиглагчдын мэдээллээс үзвэл хууль тогтоомжийн ноцтой зөрчил гараагүй байна. ТББ-ын зүгээс ажиглагчдыг бүртгүүлэх, санал хураах өдрийн ажиглалтыг зохион байгуулахад ямар нэгэн хүндрэл гараагүй, төв болон салбар комиссын зүгээс шуурхай дэмжин ажилласан болно. 

Гэхдээ гадаад улс дахь ажиглалт болон иргэдээс бидэнд ирүүлсэн мэдээллээс үзвэл цаашид хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох, зохион байгуулалтыг сайжруулах чиглэлд дараах зүйлсийг анхаарах шаардлагатай байна. Үүнд:

• Гадаад улсад байгаа иргэд сонгогчийн нэрийн жагсаалтад бүртгүүлэх дүрэм журам, цаг хугацааны талаарх мэдээллийг элчин сайдын яам, консулын газрууд цахим хуудас, фэйсбүүктээ байршуулсан боловч түгээхдээ төдийлөн анхаараагүй байна. Иймээс сонгуулийн талаарх мэдээллийг иргэд харилцан адилгүй хүлээн авсан бөгөөд гадаадад амьдардаг монголчуудын фэйсбүүк хуудсуудад бусад иргэдийн зүгээс оруулсан албан бус мэдээллийг иргэд илүүтэй хүлээн авчээ. 
• Нэрийн жагсаалтад бүртгүүлэхэд батлагдсан маягтыг бөглөж, гадаад пасспорт, гарын үсэг зурсан файлыг заавал хавсаргах шаардлагатай байсан нь хэвлэх, хувилах төхөөрөмжгүй иргэдэд хүндрэл учруулжээ. Гарын үсгээ зурж ирүүлээгүй учраас, нэрийн жагсаалтад бүртгүүлэх боломжгүй талаар элчин сайдын яамнаас эргэж холбогдож байсан байна.  
• Мөн Япон улс дахь сонгуулийн салбар комисст 4-р сарын 29, 30-нд мэдээллээ явуулсан 4-5 иргэн, АНУ-д gmail хаяг руу бус консулын албаны цахим шуудан руу холбогдох материалаа явуулан бүртгүүлэх боломжтой эсэхийг утсаар тодруулан “болох” хариуг хүлээн авсан иргэд нэрийн жагсаалтад ороогүй гэсэн шалтгаанаар саналаа өгч чадаагүй байна. 
• Санал хураах үйл явцын хувьд ноцтой зөрчил гараагүй. Харин санал хураалт явуулж буй элчин сайдын яамны хашааны гадна сонгуульд өрсөлдөж буй намын сайн дурын дэмжигчид саналаа өгөөд гарч ирж буй хүмүүсээс хэнд саналаа өгсөн талаарх мэдээллийг нь асуух, тус нэр дэвшигчийг дэмжиж буй уриатай зургийн хүрээг бэлдэн, зураг авах байдал нэлээд байв. 
• Санал хураах үйл явцад гарсан зарим зөрчлөөс дурдвал: санал авах хайрцгийг хоосон болохыг харуулалгүйгээр лацдах гэж байсныг манай ажиглагчаас сануулан, шалгаж лацдуулсан; зориулалтын биш үзгээр буюу сонгогч өөрийн үзгээр саналын хуудсыг тэмдэглэхийг оролдсон; Сөүл хотод саналын хуудасны тооцоо хийж тулгах явцад нэг саналын хуудас дутаж зөрүү гарсныг камерын бичлэг шүүн шалгаж СЕХ-нд уламжилсан байна. 
• Түүнчлэн удаан хугацаанд Монголд очоогүй иргэдийн үнэмлэхний хугацаа дууссан эсвэл үрэгдүүлсэн эсвэл гадаад пасспортоо визэнд өргөдөл мэдүүлэх шалтгаанаар авчрах боломжгүй байсан тохиолдол гарсныг салбар комиссын зүгээс тухайн иргэнээр өргөдөл бичүүлж, сонгогчдын бүртгэлд орохоор явуулсан пасспортын хуулбар болон бусад биеийн байцаалттай тулгаж санал өгөх боломжийг олгожээ. 

Бодлогод залуусын хяналт ТББ-ын зүгээс ажиглагчдын ирүүлсэн мэдээллийг СЕХ-ны гадаадын иргэдийн саналын төхөөрөмжид уншуулах үйл явцтай тулган нягтлах, ажиглалтын үйл ажиллагааг үргэлжлүүлэн ажиллахаар төлөвлөж байна. 

Дотоодод 52 хэсгийн хороонд нам бус сайн дурын залуус ажиглалт хийнэ 

Бодлогод залуусын хяналт ТББ-аас МУ-ын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны ээлжит сонгуулийн өдрийн санал авах, тоолох, дүн гаргах үйл явцыг нийт 52 хэсэгт ажиглана. Тодруулбал, нийслэлийн төвийн 6 дүүрэгт нийт 52 хэсэгт 104 ажиглагч, Төв, Баянхонгор, Дорнод, Увс, Дархан-Уул аймагт нийт 6 хэсэгт 9 ажиглагч хөндлөнгийн, хараат бус ажиглалт хийхээр бүртгүүлээд байна. 

Ажиглагч бүртгүүлэх үйл явцад СЕХ-ны 29-р тогтоол буюу Сонгууль ажиглах журмын хавсралтад ороогүй өргөдөл болон хэсгийн хороонд сонгуулийн өдөр суух цагийн хуваарь нэмэлтээр өгөх, Чингэлтэй дүүргийн зарим хэсгүүдийн зүгээс ажиглагчаар ажиллахаар ирэхдээ PCR шинжилгээ өгсөн байхыг шаардсан хүндрэлүүд гарав.

УИХ-ын гишүүд, Засгийн газрын сайд нар болон бусад төрийн улс төрийн албан хаагчид сонгуулийн сурталчилгаанд оролцож буй зардлынхаа эх үүсвэрийг тайлбарлах шаардлагатай байна 

Монгол Улсад хэрэгжиж ирсэн сонгуультай холбоотой хууль тогтоомжийн хүрээнд 2008 оноос эхлэн төрийн өмч, хөрөнгийг сонгуулийн сурталчилгаанд аливаа байдлаар ашиглахгүй гэсэн зарчмыг хуульчилсан билээ. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн 43.4.4-д зааснаар “төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага, төрийн болон орон нутгийн өмчит хуулийн этгээд, төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн тээврийн хэрэгсэл, бусад өмч хөрөнгийг аливаа хэлбэрээр сонгуулийн сурталчилгаанд ашиглах”- ыг хориглоно гэжээ. 

Төрийн улс төрийн албан хаагчид  орон нутаг, тойрогтоо томилолтоор ажиллахдаа нэр дэвшигчдийн сурталчилгаанд оролцох, сонгуультай холбоотой иргэдтэй хурал уулзалтуудыг зохион байгуулах байдал нэлээд ажиглагдаж байна. Хэдийгээр улс төрийн албан тушаалтнууд сонгуулийн сурталчилгаанд оролцох нь хуулиар хориглосон үйлдэл биш боловч, тухайн орон нутагт ажиллахдаа гаргаж буй зардлыг ямар эх үүсвэрээс гаргаж буйгаа олон нийтэд ил тод тайлагнаж, сонгуулийн хууль тогтоомжийн хүрээнд ажиллахыг уриалж байна. 

Ц. Мандхайхатан
Бодлогод Залуусын Хяналт ТББ