Сонгуулийн автоматжуулсан системийн хөндлөнгийн хяналтын явц

Сонгуулийн саналыг автоматаар тоолох болсон нь 2008 оны УИХ-ын сонгуулиар томсгосон тойргуудад гараар санал тоолоход ажиглагдсан зөрчлүүдээс улбаатай бөгөөд 2012 оны сонгуулиас эхлэн санал тоолох сканнер хэлбэрийн хагас автоматжуулсан системийг ашиглах болсон билээ.  Энэхүү санал тоолох төхөөрөмж нь сонгуулийн хэсгүүд дээр санал тооллогын урьдчилсан дүнг гарган дамжуулахад ашиглагддаг.

Санал тоолох явцын ил тод, хяналттай байдлыг хангах үүднээс тухайн хэсэгт хураасан саналын зургийн файлыг бүх ажиглагчдад СД дээр бичиж өгдөг. СД дээр бичихдээ саналын нууцлалыг хадгалах үүднээс файлуудыг санамсаргүй байдлаар хольж бичдэг. Нам, эвсэл, бие даагчдын ажиглагчид үүнээс хэвлэж эсвэл дэлгэцнээ гарган тоолж үр дүнг тулгах боломжтой. Түүнчлэн УИХ-ын сонгуулийн хуулийн 71.15-д заасны дагуу Хяналтын тооллого хийх журмаар тойргийн хэсгүүдээс 50 хүртэлх хувийг санамсаргүй байдлаар сонгож сонгогдсон хэсгүүд дээр саналыг гараар тоолж баталгаажуулдаг билээ. 

2020 оны УИХ-ын сонгуулийн бэлтгэл хангах ажлын хүрээнд сонгуулийн автоматжуулсан системд багтах программ хангамж, техник хэрэгслийн ажиллагааг туршиж баталгаажуулан, гэрчилгээ олгох үйл ажиллагаа нам, эвсэл, ТББ-уудаас томилсон ажиглагчид байлцан хяналт тавилаа. Нам, эвслийн ажиглагчдын хувьд 19 нэгжээс 7 нь хөндлөнгийн ажиглалтад оролцлоо.  Эрх  авсан нам, эвслийн төлөөлөгчид СЕХ-ны Мэдээллийн технологийн ажлын хэсэгтэй техникийн зөвлөгөөн хийж хэдийд хэрхэн шалгах хуваариа тохиролцсон бөгөөд  ажиглагчид өөрсдийн хүсэлтээр тойргоо сонгосон болно.

МИДАС ТББ бүх нам эвслийн хөндлөнгийн тестэд байлцаж арга зүйн зөвлөгөө өгч хамтран ажиллалаа.  Санал тоолох төхөөрөмжийн тестийг хийхдээ СЕХ-ны гэрчилгээжүүлж, ачуулахаар бэлтгэсэн төхөөрөмжөөс санамсаргүй байдлаар сонголт хийж бодит саналын хуудаснаас 20  хуудас авч дараах тестүүдийг хийж үзлээ. Үүнд:

• Санал огт тэмдэглэгдээгүй хуудас уншуулах
• Нэр дэвшигч тус бүрт өгсөн саналыг бүрэн уншиж байгаа эсэх,
• Холимог байдлаар уншуулах,
• Мандатын тооноос дутуу,
• Мандатын тооноос илүү санал бөглөсөн,
• Өөр тойргийн саналын хуудас,
• Хүчингүй болгосон (зүүн дээд, баруун дооод) саналын хуудасуудыг уншиж байгаа эсэх, 
• Цагийг өөрчилж “Цагийн бөмбөг” шалгах,
• Толгой цэвэрлэх хуудас уншуулсны дараа,
• Цахилгаан тасарсан үед аккумлятораар ажиллах

Мөн мэдээлэл дамжуулах, серверийн дүн, CF картад бичигдсэн зургийн файл тулгалт хийх шалгалтуудыг хийж туршиж үзэхэд хүлээгдэж байсан үр дүнтэй нийлж  тестийг бүрэн давсан болно.

Санал:

1. Тойрогт хяналтын тооллого хийх хэсгийг сонгох үйл ажиллагааг олон нийтэд ил тод харагдахаар зохион байгуулах
2. Гараар хийж буй хяналтын тооллогын үйл явцыг олон нийтэд мэдээллийн сувгаар дамжуулан ил тод байдлыг хангах
3. Санад тоолох төхөөрөмжийг тодорхой цагийн дараа автоматаар хаадаг болгох асуудлыг судалж хэрэгжүүлэх

С. Энхжаргал