Сонгууль 2008

Манай оронд сонгуулийн мотаритар системтэй боловч сонгуульд нэр дэвшигчид бус улс төрийн намууд мөрийн хөтөлбөр дэвшүүлэн өрсөлддөг нь өнгөрсөн нийгмийн нам шүтэх сэтгэхүйн үлдэгдэл мөн гэлтэй. Энэ нь нам төвтэй төрийн тогтолцоог тэтгэж, УИХ-д сонгогдсон гишүүд нь “ард түмний элч” бус, намын “хүүхэлдэй” байх нөхцлийг бүрдүүлнэ. Үүнээс гадна, улс төрийн намууд төрийн сонгуульд нэр дэвшүүлэхдээ төрийн бодлого, үйл ажиллагааны талаарх мэдлэг, туршлагаас илүү хандив мөнгө сонирхож, тэрхүү хандивлагчдынхаа арчаагүй байдлыг халхлахын тулд намын нэрээр мөрийн хөтөлбөр гарган сурталчлах нэрээр шуугиан дэгдээж, сонгогчдын анхаарлыг нэр дэвшигчийн шүүлтүүрээс хөндийрүүлэн, тэдгээр нь сонгогдсон тохиолдолд “хүүхэлдэй”-гээр тоглох зарчмаар төрийн эрх мэдлийг намын удирдлага, тэнд ноёрхсон явцуу бүлэглэл атгахад дөхөм болдог байх ч магад. Монгол орны ардчилсан замналын 18 жилийн 3/4 нь төрийн эрх барьсан МАХН-ын дотор ийм байдал нэн газар авсныг өнгөрсөн Их хурлын ажиллагаа нийтэд тод харуулсан билээ.

Энэ шинжилгээ МАХН, АН, БНН, ИЗН, ҮШН, Иргэний эвсэл зэрэг субъектын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийг хамарсан болно. Нам, эвслийн мөрийн хөтөлбөрт хөндлөнгийн үнэлгээ хийхдээ эрх зүйт ёс (Rule of Law)-ны нийтлэг зарчмыг хэрэгжүүлэх, төлөвшүүлэх, төгөлдөршүүлэх үзэл баримтлалыг хэрхэн тусгаж, ажил хэрэг болгох арга зам, шийдлийг оновчтой тодорхойлсон байдлыг гол шалгуур, үзүүлэлт болгов.

Шударга сонгуулийн төлөө иргэний нийгмийн хяналт сүлжээний гишүүн Филантропи хөгжлийн төлөө төв, Завхан аймгийн Хуульч эмэгтэйчүүдийн холбоо төрийн бус байгууллагууд хамтран 2008 оны тавдугаар сарын 28-наас эхлэн УИХ-ын сонгуулийн 22 болон есдүгээр тойргуудад сонгогчдын нэрийн жагсаалтад мониторинг хийж байна. Энэ хугацаанд эзгүй айлын хаалга мөргөх, ухуулж тайлбарлаад байхад учир ойлгохгүй зарим баг хороодын засаг дарга нарт баримт бүртгэлээ хураалган дүрэмдүүлэх, нохойд зуулгаж гэмтэх гэх мэт олон бэрхшээлийг даван туулж, хавсарга тавьсан хаврын өдрүүдэд хаяг нь давхардсан 50 мянган иргэнийг олж бүртгэлийг нь тулгаж шалгалаа. 

Сонгуулийн үеэр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд үзэл бодлын индэр, мэтгэлцээний талбар болж, нэр дэвшигч, улс төрийн намуудын байр суурийг олон нийтэд ойлгуулж, зөв сонголт хийхэд туслах үүрэгтэй билээ. “Шударга сонгуулийн төлөө иргэний нийгмийн хяналтын сүлжээ”-ний гишүүн “Глоб Интернэшнл” төрийн бус байгууллагаас 2008 оны УИХ-ын сонгуулийн сурталчилгаанд хэвлэл мэдээллийн мониторинг хийж байна. Өмнөх долоо хоногт буюу 2008 оны 6-р сарын 2-ноос 6-р сарын 7-ныг дуустал зургаа хоногийн хугацаанд хийсэн мониторингийн дүнг үзэхэд СЕХ-нд сонгуульд өрсөлдөхөөр албан ёсоор бүртгүүлсэн 12 нам, эвсэл байгаа ч ХМХ-ээр хийсэн сонгуулийн сурталчилгаа тэнцвэртэй бус, МАХН, АН-ын сурталчилгаа давамгайлж байсан ба сонгогчдын боловсролд зориулсан мэдээлэл тун хомс байгаа нь ажиглагдсан. Тэгвэл 2008 оны 6-р сарын 8-наас 14-нийг дуустал энэ долоо хоногийн хугацаанд дээрх байдалд өөрчлөлт орсон эсэх тухай харьцуулалт болон мониторингийн бусад  дүнг  танилцуулж байна.